منظور از نظام ریاستی یا پارلمانی چیست؟(درطرح جدیدآمریکا)

ه گزارش بخش سیاسی شبکه اطلاع رسانی افغانستان (afghanpaper)، آمریکایی ها بالاخره سومین انتخابات ریاست جمهوری را به نفع دلخواه خود تغییر دادند و پس از گفتگوهای جان کری با عبدالله و اشرف غنی قرار بر این شد که دولت وحدت ملی تشکیل شود که در آن تغییراتی در نظام سیاسی کشور حاصل خواهد شد.

این موضوع شاید مطلبی است که از چند ماه قبل بحث بر روی آن زیاد است و از همان ابتدا برخی نامزدهای ریاست جمهوری خود را طرفدار نظام ریاستی و برخی دیگر خواهان نظام صدارتی-پارلمانی در کشور می دانستند که لازم است برای روشن تر شدن مطلب نکاتی را یادآور شویم.

اکثر مردم و نامزدهای ریاست جمهوری حتی از مفاهیم نظام سیاسی اطلاع درستی ندارند. ساختار نظام بیشتر متوجه ترکیب و کیفیت نفوس است تا بزرگی یا کوچکی جغرافیای کشور، همچنین نظام ریاستی در مقابل نظام صدارتی و نظام فدرالی در مقابل نظام متمرکز قرار دارد.

در میان دولتمردان اکثرا به حفظ و ادامه ی ساختار سیاسی کنونی موافق هستند، اما عده ای از جمله داکتر عبدالله نظام فعلی از سوی غربیها به کشور ما تحمیل شده است. افغانستان از همان ابتدا تا زمان طالبان دارای نظام صدارتی بوده و صدر اعظم داشته است. وجود این نظام نه کشور را تجزیه کرده و نه تخریب نموده و نه فکر تجزیه طلبی را به همراه داشته است.

منافع افراد و مقامات سبب می شود که در مورد تغییر نظام ریاستی واکنش منفی داشته باشند و از آن به عنوان تجزیه ی کشور نام ببرند، در حالی که در نظام صدارتی-پارلمانی تجزیه ی کشور نیست و در این نظام مردم می توانند مشارکت بهتری در حکومت داشته باشند.

موافقان تغییر نظام سیاسی کشور مدعی هستند: افغانستان نظام ریاستی را طی دهه اخیر تجربه کرده و دیده است که با وجود تمام تلاش‌های رییس جمهور کرزی در راستای از بین بردن اقتدارگرایی و استبداد، ناخواسته نظام به سوی استبداد گرایش پیدا کرده و نتیجه مطلوبی را تاکنون در پی نداشته است به همین دلیل هم وضعیت موجود در کشور با نظام پارلمانی و صدارتی و بیرون شدن قوه مجریه از دست رییس جمهور بیشتر سازگار است تا ریاستی.

برای توضیح بیشتر باید گفت: پارلمانی و ریاستی دو نظام معمول در جهان است که نظر به وضعیت سیاسی و اجتماعی هر کشور هردوی آنها نتایج مطلوبی داشته است. در کشور ما همانگونه که نظام ریاستی نتیجه خوبی نداشته نظام پارلمانی نیز نتیجه خوبی را در پی نخواهد داشت، به دلیل اینکه مردم افغانستان هنوزهم آمادگی ندارند که نظام‌های معمول دنیا که مبتنی بر دموکراسی است را به صورت معیاری و اساسی به کار گیرند.

به عقیده آگاهان مسایل سیاسی نظام ریاستی یا پارلمانی یکی از ارزش‌های دموکراسی و مدنی است. وقتی که جامعه آمادگی لازم را برای هضم آن نداشته باشد نظام‌های پذیرفته شده جهانی به صورت تئوری و نظری سودی نخواهد داشت.

اینکه جامعه افغانستان آمادگی نظام پارلمانی را دارد یا نه و یا اینکه می‌تواند آن را هضم کند یا نه و اینکه چقدر تطبیق و به چه صورتی مدیریت می‌شود مطالب بعدی است که تعیین کننده خواهد بود. قطعا اگر مدیریت سالم وجود داشته باشد نظام صدارتی و پارلمانی بیشتر قابل استفاده است، اما اگر رهبری ناقص باشد قدرت تحت پوشش نظام پارلمانی نیز به سوی خودکامگی و استبداد گرایش پیدا خواهد کرد و ناامنی‌ها، قاچاق مواد مخدر و ده‌ها نا بسامانی سیاسی و اجتماعی دیگر کماکان ادامه پیدا خواهد کرد.

آنچه مشخص است اینکه طی 13 سال گذشته نظام ریاستی نتیجه مثبت نداشته و دلیلش هم این است که نظام ریاستی چه خواسته باشیم یا نخواسته باشیم در کشوری مانند افغانستان به سوی استبداد کشیده می‌شود. تمرکز قدرت در جامعه‌ای مانند کشور ما سبب بروز بسیاری از مشکلات از جمله تبعیض و ناهنجاری‌های اجتماعی در چند سال گذشته شده است.

در نظام ریاستی تحمیل عملکردهای سلیقه‌ای و حاکمیت روابط بر ضوابط و مواردی از این قبیل از مسایلی بوده که در چند سال گذشته به روشنی دیده می‌شود. نظام ریاستی به ویژه در جوامع عقب مانده، به دلیل اختیارات وسیع و گسترده رییس جمهور، اتکای وی به آرای عمومی و ریاست بر قوه مجربه به گونه مستقیم، به طور جدی در معرض لغزش به سمت اقتدارگرایی و برقراری نوعی استبداد جدید به ظاهر قانونی قرار دارد. که اگر مکانیزم کنترل قدرت اجرایی از توانایی لازم برخوردار نباشد، از دل دموکراسی، استبداد سر برمی آورد و جامعه به جای رشد و ترقی، ناخواسته به عقب برمی‌گردد.

بنابراین، موفقیت نظام ریاستی در یک کشور، نمی‌تواند بدون توجه به عناصر و مولفه‌های داخلی و ظرفیت‌های موجود در آن جامعه، الگوی موفق قرار گیرد. در حالی که اگر بطور صحیح مدیریت صورت گیرد، نظام پارلمانی منجر به توزیع قدرت می‌شود. در طول تاریخ افغانستان، قدرت در اختیار قشر خاص آن هم محدود به یک یا چند خانواده بوده است. این امر مشکلات زیادی را سبب شده و اگر این چنین ادامه یابد، مشکلات بیشتر خواهد شد. به همین دلیل، نیاز است تا قدرت توزیع شود. نظام پارلمانی چنین ویژگی را دارد که قدرت را از دست یک فرد بیرون و در اختیار یک سازمان و نهاد قرار دهد.

به هر حال باید ببنیم تصمیم نهایی کاخ سفید درباره آینده افغانستان چیست و چگونه می خواهد این تغییر سیاسی در نظام را انجام دهد.